Pijneducatie voor de fysiotherapeut

Dagelijks pijn ervaren, maar geen diagnose voor een lichamelijk oorzaak. Patiënten met chronische pijnklachten voelen zich vaak onbegrepen. Zit het dan tussen de oren? Gezondheidspsycholoog en fysiotherapeut Paul van Wilgen: ‘Bij pijn zonder lichamelijke schade kan pijneducatie uitkomst bieden.’

Meer dan 2 miljoen Nederlanders hebben te maken met chronische pijnklachten, aldus het Samenwerkingsverband Pijnpatiënten naar één stem. Zij zijn vaak al naar meerdere behandelaars geweest, maar er is geen lichamelijke oorzaak voor hun klachten gevonden. MRI, röntgen: het laat allemaal zien dat de pijnlijke plekken gezond zijn. Paul van Wilgen doet al meer dan 25 jaar onderzoek naar oorzaken en behandelingen van chronische pijn en is medeoprichter van de internationale onderzoeksgroep Pain in motion.

Chronische pijn

‘Artsen, maar ook fysiotherapeuten zijn opgeleid in het zoeken naar lichamelijke oorzaken die de symptomen veroorzaken. Maar heeft een patiënt na drie maanden nog pijn? Dan is de kans groot dat de oorzaak niet een lichamelijke schade is, chronische aandoeningen daargelaten,’ vertelt Paul van Wilgen. ‘Onderzoek geeft steeds meer evidentie dat deze pijn komt vanuit centrale sensitisatie.’

Sensitisatie

Centrale sensitisatie ontstaat door een verstoring in de pijnmodulerende systemen in het zenuwstelsel, waardoor hele lichte prikkels al kunnen leiden tot pijn. ‘Pijn is te allen tijde een productie van het brein, maar juist bij de patiënten met chronische pijnklachten zien we dat de pijnmodulatie vooral wordt bepaald door gedragsmatige en psychosociale factoren. Het systeem heeft als het ware geleerd – of is geconditioneerd – om snel pijn te genereren.’ 

Pijn begrijpen

Sensitisatie geldt inmiddels als een belangrijke verklaring voor chronische pijnsyndromen zoals fibromyalgie, whiplash en lage rugpijn. Als de patiënt in staat is de relatie te leggen tussen pijn en de factoren die de sensitisatie onderhouden, dan is dit een belangrijke stap voor een behandeling gericht op het omgaan met deze factoren. Met andere woorden: ‘Als patiënten hun pijn beter begrijpen, herstellen zij beter van de pijn. Daarom is het belangrijk uit te kunnen leggen wat centrale sensitisatie is, en waardoor het optreedt.’

Dat vraagt om een holistische blik, benadrukt Van Wilgen. ‘Je moet de pijnsymptomen niet zien als ziekte, maar als een verstoring. Daarbij kunnen zowel lichamelijke oorzaken, als psychologische factoren zoals gedachten en emoties en zeker gedrag worden benoemd als onderhoudend voor de pijn.’ De manier waarop patiënten mentaal omgaan met hun klachten is een belangrijke factor waardoor centrale sensitisatie kan ontstaan, en dit is de factor waarop de fysiotherapeut dan ook invloed moet gaan uitoefenen.

‘Juist door bij pijn alleen de focus te leggen op lichamelijk oorzaken, ontstaan meer problemen. Mensen gaan soms steeds minder doen om pijn te voorkomen, waardoor meer lichamelijke problemen ontstaan, maar ook bijvoorbeeld de stemming steeds slechter wordt of sociale contacten verminderen.’

Pijneducatie en exposure

Van Wilgen wil de patiënt zelf weer aan het roer zetten. ‘Dat moet wel. De patiënt moet het vertrouwen in zijn lichaam terugwinnen, snappen hoe hij zijn pijn en gezondheid positief kan beïnvloeden. Pijneducatie geeft daarin een positievere aanpak. Daarnaast is een fysieke behandeling vooral gericht op exposure. Ga in gecontroleerde stappen de geaffecteerde lichaamsdelen bijvoorbeeld meer buigen en belasten, om de angst weg te nemen.’

Van Wilgen heeft met anderen namens Transcare-pijn de online pijn-educatietool van Retrainpain naar het Nederlands vertaald. Retrainpain helpt hulpverleners bij het uitleggen van chronische pijn aan de patiënt. Ook bevat het tips om met een andere blik naar pijn te kijken of anders om te gaan met chronische pijn. Daarnaast is van Wilgen auteur van de boeken Pijneducatie en Chronische pijn verklaard.